#2 Δυτική Τέχνη & ο Χαμένος Παράδεισος
Για τους χριστιανικά γαλουχημένους θεατές, μια «θρησκευτική διάσταση» ενυπάρχει στην απεικόνιση ενός αθώου γυμνού σώματος. Η ανάμνηση του Χαμένου Παραδείσου.
«Η Γέννηση της Αφροδίτης», Αλεξάντρ Καμπανέ (1863)
Η ερωτική γυναίκα στη δυτική τέχνη απεικονίζεται τυπικά ως λουόμενη, κοιμώμενη και γενικά – για διάφορους λόγους – ανύποπτα γυμνή. Η εικόνα της παραπέμπει στην πιο αρχέγονη περίοδο του Κόσμου, τότε που οι Πρωτόπλαστοι «δεν εντρέπονταν…. διότι ήσαν γυμνοί και αθώοι». Η περίφημη οπτική της κλειδαρότρυπας αθωώνει τη γυναίκα (δεν γνωρίζει ότι κάποιος την βλέπει γυμνή) αλλά παράλληλα, προσφέρει και μια κλεμμένη ματιά από τον χαμένο Κήπο της Εδέμ.
Ένα επίσης επαναλαμβανόμενο πρότυπο είναι η Γυναίκα που Καλύπτεται. Οι απαρχές του βρίσκονται στο πρώτο γυναικείο γυμνό άγαλμα της αρχαιότητας, την Αφροδίτη της Κνίδου, όπου ο Πραξιτέλης απεικόνισε τη θεά να καλύπτει το αιδοίο της. Η αντίθεση ήταν πλήρης με τα αντρικά αγάλματα που επιδείκνυαν περήφανα τη γύμνια τους.
Η Γυναίκα που Καλύπτεται μετρά πάμπολλες αναπαραστάσεις στη μετέπειτα τέχνη και διάφορους χαρακτήρες στη θέση της Αφροδίτης. «Και κατάλαβαν ότι ήταν γυμνοί και εσκεπάστηκαν» αναφέρει η Γένεση ως πρώτο αποτέλεσμα του προπατορικού αμαρτήματος. Η κλεμμένη ματιά μεταμόρφωνε τον αρχαίο θεατή σε εισβολέα απαγορευμένων στιγμών· στον Χριστιανό θεατή, υπενθυμίζει ερεθιστικά την Στιγμή της Πτώσης και ίσως επιπρόσθετα, την προπατορική υπαιτιότητα της γυναίκας.
Μετά την Πτώση ωστόσο, η γυναίκα γίνεται ριψοκίνδυνο θέμα καθώς είναι πλέον Συνειδητά Γυμνή. Το 1538 ο Τισιανός απεικόνισε μια όμορφη νεόνυμφη στο έργο Αφροδίτη του Ουρμπίνο. Είναι ερωτικά διαθέσιμη, κρατά ένα ρόδο σαν σύμβολο αγάπης, έχει δίπλα της ένα σκυλί σαν σύμβολο πίστης, ενώ στο βάθος υπηρέτριες τακτοποιούν τα προικιά της (ένδειξη ευγενικής καταγωγής και αρετής).
«Θα εξαρτάσαι από τον άνδρα σου και αυτός θα είναι κύριός σου» ήταν η θεϊκή εντολή προς τη γυναίκα ενώ εκδιωκόταν από τον Παράδεισο. Παρ’ όλους τους κώδικες ευκοσμίας, η Αφροδίτη του Ουρμπίνο δεν αναπαράχθηκε συχνά – η πιο διάσημη παραλλαγή της ήρθε αιώνες αργότερα.
Ήταν στον ξεδιάντροπο τύπο της αμετανόητης και ανυπόταχτης γυναίκας, που απολαμβάνει τη δύναμη της σεξουαλικότητάς της πάνω στον άντρα. Το 1863 ο Μανέ δημιούργησε το Πρωινό στην Χλόη και την Ολυμπιά. Στα δύο έργα, ένα διάσημο μοντέλο, η Βικτορίν Μορέντ, κοίταζε ολόγυμνη και χωρίς αιδώ τους θεατές. Μάλιστα, στην Ολυμπιά (την παραλλαγή της Αφροδίτης του Ουρμπίνο) απεικονιζόταν ως σύγχρονη πόρνη.
Ο αυτοκράτορας Ναπολέων Γ’ χτύπησε με το μπαστούνι του τον πίνακα του Μανέ. Μετά από αιώνες ανύποπτων λουόμενων, κοιμώμενων και γυμνών γυναικών που καλύπτονταν, η Ερωτικά Επιθετική Γυναίκα ήταν σοκαριστική.
Σπάνια αντιλαμβανόμαστε ότι οι χαριτωμένες κοπέλες του pin-up αποτελούν σύγχρονες εκδοχές, πολλές φορές χιουμοριστικές, των κλασικών προτύπων. Οι αθώες και Ανύποπτα Γυμνές Γυναίκες της Εδέμ απαντώνται σε κάθε περίοδο του λαϊκού είδους – με έξαρση στις περιόδους συντηρητισμού. Η Γυναίκα που Καλύπτεται μεσουράνησε στις ντροπαλές κοπέλες του Τζιλ Έλβγκρεν. Μάλιστα, μια από τις πιο εμβληματικές εικόνες του εικοστού αιώνα, η Μέριλιν Μονρό που κατεβάζει ξαφνιασμένη το λευκό της φόρεμα, θα μπορούσε να ονομαστεί η Αφροδίτη της Κνίδου ως Pin-Up.
Η Συνειδητά Γυμνή – αλλά υποταγμένη – Γυναίκα αναπαράχθηκε κυρίως στο Κορίτσι του Γκίμπσον (με τη συνθήκη του σκίτσου της βικτωριανής εποχής) και στα τολμηρά κορίτσια του Βάργκας. Είναι χαρακτηριστικό πως κάποιοι ιστορικοί θεωρούν την Αφροδίτη του Ουρμπίνο ως την πρώτη εικόνα pin-up της ιστορίας. Και η Ερωτικά Επιθετική Γυναίκα απεικονίστηκε στις καρτ-ντε-βιζίτ των θεατρίνων του Μπουρλέσκ (που σημειωτέον, ήταν σύγχρονες με τον Μανέ) και στις φωτογραφίες των πρώτων βαμπ. Αναπαράγοντας την μπαστουνιά του αυτοκράτορα, και τα δύο είδη αποπέμφθηκαν σύντομα – το ένα δια νόμου.
Ιδιαίτερη μνεία αξίζει στη Χαμογελαστή Γυμνή Γυναίκα, καθώς μέχρι την εφεύρεση της φωτογραφίας, τα ορατά δόντια στη δυτική τέχνη υποδήλωναν λαγνεία και θάνατο. Γι αυτό και τα κλασικά πορτραίτα δεν χαμογελάνε. Το πρώτο είδος υψηλής τέχνης που αποτύπωσε χαμογελαστά πρόσωπα ήταν ο κλασικισμός. Κάποια έργα ελασσόνων καλλιτεχνών, σαν τη Νέα Γυναίκα που Γδύνεται του Φρανσουά Μαρτέν-Καβέλ, δεν διαφέρουν από pin-up της ίδιας περιόδου.
Το χαμόγελο ελάττωνε την προκλητικότητα της γυναικείας συνειδητής γύμνιας. Η Χαμογελαστή Γυμνή Γυναίκα «κουμπώνει» με τους υπόλοιπους τύπους του pin-up (που φυσικά, συνδυάζονται και μεταξύ τους). Έφτασε στο απόγειό της στη δεκαετία της Ύφεσης, με το χαρούμενο και αφελές Κορίτσι του Πέτι.
Η «Αφροδίτη της Κνίδου» του Πραξιτέλη (εκμαγείο ρωμαϊκού αντίγραφου)
«Αφροδίτη του Ουρμπίνο», Τισιανός (1538)
«Ολυμπιά», Εντουάρ Μανέ (1863)
Η Μέριλιν Μονρό στην κλασική σκηνή της ταινίας «Εφτά Χρόνια Φαγούρα»
«Νέα Γυναίκα που Γδύνεται», Φρανσουά Μαρτέν-Καβέλ (δεύτερο μισό δεκάτου ενάτου αιώνα)